5. BESİYERLERİN DEPOLANMASI
5.1. Dehidre Besiyerlerinin Depolanması
Kapağı açılmış besiyerleri ve/veya besiyeri bileşenleri kuru, karanlık ve serin yerde saklanmalıdır. Toz haldeki besiyeri ve/veya besiyeri bileşenleri için en büyük tehlike bunların nem almasıdır. Orijinal ambalaj kapağının açılmasından sonraki raf ömrü doğrudan saklama koşullarına bağlıdır.
Salmonella-Shigella Agar besiyerinde şahit Salmonella kullanılarak yapılan bir çalışmada, kontrol örneğine kıyasla geri alma oranları % 1,1 nem almış besiyerinde % 47; % 5,5 nem almış olanda ise % 22 olarak bulunmuştur.
Nemden korumanın en emin yolu kullanımdan sonra dehidre besiyeri kapaklarının sıkıca kapatılması ve bunların kuru bir yerde depolanmasıdır. Kutu açıldıktan sonra dehidre besiyerinin vidalı kapaklı renkli şişelere dağıtılarak ve ağızları sıkıca kapandıktan sonra kuru ve serin bir yerde tutulmaları raf ömrünü kayda değer ölçüde uzatır. Bu şekilde kullanım sırasında tüm besiyeri yerine sadece daha küçük bir ambalaj açılmış olur. Daha küçük kaplara dağıtımda dehidre besiyeri aşırı toz bulutu oluşturabilir ve bunun solunması zararlıdır. Bu işlemin çeker ocak sisteminde yapılması gerekir.
Kapağı açılmamış bir dehidre besiyerinin raf ömrü genellikle 3-5 yıl kadardır. Ticari firmalar tarafından üretilen besiyerleri ambalajlarında son kullanım tarihi yazmaktadır. Ancak bu tarihin serin bir yerde depolanan ve kapağı açılmamış ambalaj için geçerli olduğu unutulmamalıdır. Ambalaj açıldıktan sonra kuru ve serin bir yerde depolanmak kaydı ile dehidre besiyerinin 6 ay içinde tüketilmesi önerilir. Dehidre besiyeri ambalajı açıldığında açım tarihinin ambalaj üzerine yazılması yararlı olur.
Aksine ve net bir uyarı yoksa dehidre besiyerlerinin oda sıcaklığında depolanması yeterlidir. Bazı besiyerleri ambalajlarında 15 oC altında saklanması önerisine uyulması gerekir.
Dehidre besiyerlerinin buzdolabında saklanması önerilmez. Bunun nedeni buzdolabından çıkarıldıktan sonra kutu üzerindeki kondensasyon riskidir.
Bu bilgiler ışığında dehidre besiyerlerinin otoklav ve/veya yıkama odası, su banyosu ve kaynar su banyosu yakını gibi nemin yüksek olduğu yerlerde ve doğrudan güneş ışını alan dolaplarda DEPOLANMAMASI gereği ortaya çıkar.
Dehidre besiyerinde topaklaşma ve/veya renk değişimi gibi nem aldığını gösteren bir kanıt varsa o besiyeri kesinlikle KULLANILMAMALIDIR. Aksi halde sahte negatif sonuçlar alınır.
Burada verilen tüm bilgiler dehidre haldeki besiyeri bileşenleri için de geçerlidir. Genel olarak, anorganik bileşenler organiklere kıyasla daha uzun süre ile depolanabilirler.
5.2. Besiyeri Katkılarının Depolanması
Besiyeri katkılarının depolanması; eğer katkı dehidre halde ise yukarıda 5.1. bölümünde açıklanan "dehidre besiyerlerinin depolanması" gibidir. Eğer katkı hazır steril halde ise bunların depolanması da aşağıda 5.3. bölümünde açıklanan "kullanıma hazır besiyerlerinin depolanması" şeklindedir.
5.3. Kullanıma Hazır Besiyerlerinin Depolanması
Ticari firmalar tarafından hazırlanmış ve sterilize edilerek cam ampullerde, vidalı kapaklı şişelerde, plastik kaplarda vb ambalajlarda pazarlanan kullanıma hazır besiyerleri üzerinde nasıl depolanacağı ve son kullanma tarihi belirtilir. Steril katkılar ağızları tümüyle kapalı olduğundan her hangi bir nem alma riski yoktur. Bunlar eğer renksiz (saydam) ampullerde/şişelerde hazırlanmışlar ise ışık almayacak şekilde depolanmaları önerilir.
5.4. Membran Filitrasyon Hazır Besiyerlerinin Depolanması
Membran filitrasyonda kullanılmak üzere ticari firmalar tarafından (Sartorius AG) hazırlanan besiyeri emdirilmiş steril pedler kuru, serin ve karanlık yerde son kullanma tarihine kadar depolanabilirler.
5.5. Hazırlanmış Besiyerlerinin Depolanması
Çeşitli amaçlarla çoğu laboratuvarda besiyerleri hazırlandıktan sonra sterilize edilir ve daha sonra kullanmak üzere depolanır. Bu uygulamaya çeşitli besiyeri katkıları da girer.
Hazırlanmış besiyerlerinin ne kadar süre ile depolanacağı konusunda standart bilgiler olmadığı gibi bu konuda tam bir karmaşa olduğu da söylenebilir. Bu konuda 3 firmaya ait katalog bilgileri aşağıdadır.
Merck: Aksine bir uyarı yoksa hazırlanmış besiyerleri uygun koşullarda birkaç ay depolanabilir. Depolama süresi oda sıcaklığında, ancak karanlıkta olmak kaydı ile 1-2 hafta kadardır.
Oxoid: Hazırlanmış besiyerleri 2-8 oC’da 6 ay – 2 yıl kadar depolanabilir.
LabM: Depolama süresi en az 7 gündür. Basit bileşimli agarlı besiyerleri 3-4 hafta, basit bileşimli sıvı besiyerleri 15-20 oC’da karanlıkta 3 ay depolanabilir. 3 aydan fazla depolanmış besiyerleri için basit kalite kontrol testleri yapılmalıdır.
Prensip olarak besiyerleri hazırlandıkları gün kullanılmalı, depolamadan elden geldiği ölçüde kaçınılmalıdır.
Hazırlanmış besiyerlerinde raf ömrünü belirleyen en önemli faktörler aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Tüm hazırlanmış besiyerleri, peroksitler gibi bakterisid ve bakteriostatik bileşiklerin oluşmasını önlemek için renkli şişelerde ve/veya ışık almayacak şekilde karanlıkta depolanmalıdır. Standart laboratuvar tüpleri ve/veya petri kutularında hazırlanmış besiyerlerinin kalaylı veya alüminyum kağıtlara sarılarak depolanması yararlı olur. Yemek pişirmek amacıyla hazırlanan ve marketlerden oldukça düşük fiyatlarla sağlanan alüminyum folyo bu amaçla kullanılabilir.
Dehidre besiyerinin nem alması ne denli istenmiyor ise hazırlanmış besiyerlerinde nem kaybından o denli kaçınmak gerekir. Tüplerde, erlen ve balonlarda hazırlanmış besiyerlerinde nem kaybının önlenmesi kolaydır. Bu tip cam malzemede cam kap ağzının parafilm veya yine mutfakta kullanmak amacıyla hazırlanmış, rahat ve ucuza sağlanan strech film ile sarılması nem kaybını hemen hemen tümüyle önler.
Bazı çalışmalarda agarlı besiyeri petri kutularına döküldükten sonra saklanır. Petri kutularında nem kaybını önlemek oldukça güçtür. Standart laboratuvar tüpünde hazırlanmış Nutrient Agar besiyeri ile sterilizasyondan sonra petri kutularına dökülmüş Nutrient Agar besiyeri arasında yüzey/hacim oranı farklılığından kaynaklanan bir nem kaybı farklılığı olacaktır. Kuşkusuz, petri kutusundaki besiyerinde nem kaybı tüptekinden çok daha fazla olacaktır.
Basit bir örnek olarak, depolama başlangıcında 5 mm olan agarlı besiyeri kalınlığı depolama sürecinde 4 mm ‘ye inerse bu durum % 20 nem kaybının göstergesi olur. Besiyerinde ozmotik değişmelerin oluşması yanında özellikle selektif besiyerlerinde selektivite veren bileşenlerin % 20 konsantrasyon artışı pek çok sahte negatif sonuca yol açacaktır.
Nem kaybının kontrolünde basit, ancak, pratik ve etkili bir yöntem depolama öncesi besiyeri dökülmüş petri kutusunun tartılması, kullanım öncesi tekrar tartılarak ağırlık kaybının saptanmasıdır. Optimum koşullarda depolanmış petri kutularında kayda değer bir ağırlık azalması olmaması beklenir. Ağırlık kaybının % 5 olması kabul edilebilecek en üst sınırdır.
Petri kutularında depolamanın bir diğer dezavantajı depolama yerinde geniş ve yeknesak olmayan yer işgalidir.
Agarlı besiyerlerini sterilizasyon sonrası petri kutularında depolamanın 2 önemli avantajı ise; laboratuvarda el altında kullanıma hazır halde agarlı besiyeri olması ve yeniden eritme uygulanmayacağı için ilave bir ısı girişi olmamasıdır.
Petri kutularına dökülerek depolanacak agarlı besiyerlerinde nem kaybının önüne geçilmesi için petri kutularını 5 ‘li 10 ‘lu vb. olarak vakum altında depolamak önerilebilir. Bu konuda da yine ev mutfaklarında çeşitli gıdaların vakum altında tutulması için üretilmiş basit makinalardan ve bunların özel torbalarından yararlanılabilir. Bu imkan yoksa petri kutularının 3’lü-5’li olarak strech filme sarılması, basit naylon torbalarda bir kaç gram susuz silikajel sarılmış gazlı bez ile beraber ağzı sıkıca kapatılarak depolanması basit, ancak, raf ömrünü kayda değer ölçüde uzatan uygulamalardır.
Hazırlanmış besiyerleri elden geldiği ölçüde serin ortamlarda tutulmalıdır. Ancak özellikle agarlı besiyerlerinin dondurulmasından kesinlikle kaçınılması gerekir. Dondurma, agarın jelleşme özelliğine önemli ölçüde zarar verir.
Besiyeri bileşimine bağlı olmak üzere hazırlanmış besiyerleri için değişik depolama sıcaklıkları önerilmektedir. Bazı besiyerleri için sadece "28 oC altında depolanmalıdır" şeklinde bir öneri bulunurken bazılarında "2 – 8 oC’da depolanmalıdır" şeklinde daha bağlayıcı depolama sıcaklıkları verilmektedir.
Hazırlanmış besiyerlerinin normal laboratuvar buzdolaplarının çok soğuk olmayan orta-alt bölmelerinde depolanması yaygın ve doğru bir uygulamadır.
Genel bir kural olarak depolama koşulları ne denli iyi olursa olsun, hazırlanmış besiyerlerinde raf ömrünü besiyerinin bileşimi belirler. Bileşimden kasıt, besiyerinin bileşimine giren maddelerin stabiliteleridir. Örneğin antibiyotik içeren hazırlanmış besiyerlerinde raf ömrünü antibiyotiğin stabilitesi belirler. Bu tip besiyerlerinin hazırlandıktan sonra 1 haftadan daha uzun depolanması prensip olarak önerilmez. Bu yaklaşım altında basit besiyerlerinin kompleks olanlara göre daha uzun süre depolanabileceği ortaya çıkar.
Dehidre besiyeri üreten ticari firmaların ürün kataloglarında, hazırlanmış besiyerlerinin raf ömrü bazı besiyerleri için detaylı olarak verilirken, bazılarında süre belirtilmemektedir. Aynı besiyeri için 2 ayrı firmanın 2 ayrı depolama süresi verdiği de görülmektedir. Farklı süre verilmesi durumlarında, kuşkusuz, hangi firmanın ürünü kullanılıyorsa o ürün kataloguna göre davranılması gerekir.
belgesi-791
