1-Gametofit döl baskındır

2-Gametofit fotosentez yapar

3-Sporofit döl gametofit üzerinde gelişir ve yarı parazittir

4-İletim demetleri taşımaz

II-Tohumlu bitkilerde

Temel üreme organı çiçektir.

a-Üreme hücrelerinin oluştuğu yerdir

b-Mayoz ve haploid gelişmenin gerçekleştiği yerdir

c-Döllenmenin gerçekleşip embriyo ve endospermin oluştuğu yerdir

d-Tohumun geliştiği yerdir

e-Meyvanın oluştuğu yerdir

a-Çiçek yapısı

1-Çiçek tablası:Çiçek adlı üreme organının geliştiği yapıdır

2-Dişi organ:Tohum taslağı ve Makrospor ana hücresinin bulunduğu embriyo kesesi ve tohumun geliştiği ,gerçek meyve oluşumunu sağlayan kısımdır 3 kısma ayrılır;

  a-Ovaryum

  b-Stilus

  c-Stigma

3-Erkek organ:Mikrospoana hücresinin bulunduğu,polenlerin oluştuğu kısımdır. 2kısma ayrılır;

  a-Flament:Sapcık

  b-Anter:Başcık

4-Taç ve canak yapraklar: Çiçeklere şekil verip görünümlerini belirleyen,tozlaşmaya yardımcı,özel kokular uretebilen kısımlardır

b-Başcık (Teka)larda polen oluşumu:

1-Başcıkta bulunan mikrospor ana hücresi mayoz geçirerek 4 tane haploid mikrospor oluşturur.

2-Mikrospor hücrelerinin nukleusları mitozla ikiye ayrılır

3-Oluşan iki mikro nukleus etraflarına bir miktar sitoplazma alırlar

4-Böylece tozlaşmayı sağlayacak polen oluşur

5-Polen nucleuslardan biri polendeki metabolizmayı kontrol eden vegetatif nucleus,diğeri ise döllenmeyi sağlayacak generatif (Doğurucu) nucleustur

6-Polen etrafında türe özgü ve tozlaşma biçimine uygun kabuk oluşur

c-Ovaryumda embriyo kesesinin oluşumu

1-Makrospor ana hücresi mayozla 4 makrospor yapar,bunlardan 3 tanesi erir geri kalan bir tanesi makrospor olarak kalır.

2-Makrospor hücresinin nucleusu ard arda 3 kez mitoz gecirerek 8 nucleuslu hücre oluşur

3-Makrospor içindeki nukleuslardan 3 tanesi vegetal kutba nucleusları yerleşerek Antipod nucleusları oluşturur

4- 2 tanesi ortada polar nucleusları oluşturur   

5-Geri kalan 3 nucleustan biri Ovum diğerleride sinerjit nucleusları haline dönüşerek animal (Döllenme) kutbuna yerleşir.

6-Organizasyon bittiğinde döllenmeye hazır embriyo kesesi meydana gelmiştir

d-Tozlaşma:

Tekalarda oluşan polenlerin su,hava ve taşıyıcılararacılığı ile stigmaya ulaşıp çimlenmesine denir. Polenin stigmada çimlenmesi stigmada uretilen fertilizasyon maddesi ile gerçekleşir.

e-Çimlenme ve döllenme:

1-Çimlenen polende polen tüpü oluşur

2-Polen tüpü stilus içinden ovaryuma doğru uzar

3-Vegetatif ve generatif nucleuslar polen tüpüne geçer

4-Tüp embriyo kesesine ulaşınca vegetatif nucleus erir,generatif nucleus mitozla iki nucleus oluşturur

5-Generatif nucleuslardan biri ovumu dölleyerek embriyoyu oluşturur

6-Diğer generatif nucleus polar nucleusları dölleyerek endospermi oluşturur.

Not:Çiçekli bitkilerden kapalı tohumlularda iki döllenme gerçekleşir

                           Döllenme

Not:

1. Döllenme: Ovum(n) + Sperm (n)=Embriyo (2n)

2. Döllenme:Plar nuc.(n)+Polar nuc.(n)+Sperm(n)=Endosperm (3n)

f-Tohum ve tohum oluşumu:

Tohum taslağında bulunan embriyo kesesi döllenmeden sonra tohum haline dönüşür.

Tohum taslağı———————–Tohum

Tohum kısımları

1-Kabuk:Tohum taslagından gelişir tohumun olumsuz dış etkilerden korunmasını sağlar(2n) kromozomlu hücvrelerden oluşur

2-Endosperm:Döllenen polar nucleuslardan gelişir.Çimlenme öncesi ve çimlenme esnasında bitki embriyosunun ihtiyacı olan besin maddesini bulundurur (3n) kromozomlu hücrelerden oluşur

3-Embriyo:Döllenen ovumdan gelişir.Yeni nesil bitkiyi oluşturur. (2n) kromozomlu hücrelerden oluşur

h-Meyva ve meyva oluşumu:

Tohum oluştuktan sonra çiçek tablası ile beraber çiçek organlarından veya sadece ovaryumdan gelişir

1-Gerçek meyva:Sadece ovaryumun gelişimi ile oluşan meyva

Örn:erik,kiraz,kayısı vb.

2-Yalancı meyva:Çiçek tablası,Canak yaprak,taç yaprak,erkek organ ve ovaryumun birlikte meydana getirdikleri meyva.

Örn:Elma,armut vb.

Meyvalar tohumun korunmasında ve yayılmasında rol alan önemli yapılardır.

Bitkilerde Çimlenme ve Gelişim

a-Bitkilerde gelişim olaylarından hücre bölünmesi,büyüme ve farklılaşma olayları görülür

b-Çiçeksiz bitkilerde sporların çimlenmesi ile gametofit gelişir

c-Çiçeksiz bitkilerde Sperm ve ovumun döllenmesi ile oluşan zigotun mitoz bölünmeleri ile sporofit gelişir

d-Vegetatif üreyen bitkilerde dal,yaprak,tomurcuk vb. vücud kısımlarından yeni bitki gelişir

e-Çiçekli bitkilerde tohumdan yeni bitki gelişir

Tohum

A-Yapısı:

a-Kabuk:

1-Tohumu örter

2-Kabuğu oluşturan hücrelerin çeperleri mantarlaşmış ve odunlaşmıştır

3-Tohumu su kayıbından,mekanik etkilerden,kimyasal ve biyolojik etkilerden korur

4-Kalınlığı şekli ve yapısal özellikleri türe göre değişir

5-Kabuğu oluşturan hücreler 2n kromozomludur

b-Endosperm:

1-Açık tohumlularda sadece polar nucleuslardan döllenmeden gelişir ve n kromozomlu hücrelerden oluşur

2-Kapalı tohumlularda polar nucleusların döllenmesi ile oluşan triploid 3n kromozomlu hücrelerden oluşur

3-Türe göre farklı yoğunluklarda olmak üzere karbonhidrat,yağ ve protein depolar

4-Çimleninceye kadar hetotrof olan bitki embriyosunun madde ihtiyacını karşılar

5-Çimlenince endospermin görevini yapraklar üstlenir

c-Embriyo:

1-Ovumun spermle döllenmesi ile oluşur ve 2n kromozomludur

2-Embriyonik gövde ve kök taşır

3-Tohum çimleninceye kadar yavaşca gelişir

d-Çenekler (Kotiledonlar):

1-Embriyoya bağlı olarak gelişir

2-Endospermden besin alarak bitki çimleninceye kadar onu besler

3-Çimlenmeden sonra bir süre fotosentezde yapar(Dikotillerde)

4-Soğan,zambak vb.de tek çenek, sebzeler,çalılar,ağaçlar vb.de iki çenek, çamgillerde çok çenek bulunur

Tohumda uyku hali:

1-Tohumda metabolizma yavaş fakat devam etmektedir

2-Süre tohum kabuğuna ve besin miktarına bağlıdır

3-Kuru ve soğuk koşullarda uyku halinde kalarak canlılığı korumakta ve neslin devamını garanti altına almaktadır

4-Tohumlarda uyku halinin devamı  sağlayan hormon absisik asittir

5-Tohumlarda canlı ve çimlenme yetenekli kalma süresi türe göre değişir

Çimlenme gücü:

 a-Tohum kabuğu kalınlığına

 b-Tohumdaki su miktarının azlığına

 c-Depo besinlerden yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.

Tohumda çimlenme:

Gerekli şartlar:

1-Su: Kabuğun çatlaması,embriyonun serbest kalması ve enzimatik reaksiyonlar için gereklidir

2-Oksijen:Artan metabolizma için gerekli enerji oksijenli solunumla karşılanır

3-Sıcaklık:Artan enzim etkinliği uygun sıcaklıklarda gerçekleşir

Not

4-Işık:Bazı türlerde (Tütün) çimlenmede ışığa ihtiyaç duyulur.

Çimlenme mekanizması:

1-Şartlar uygun olduğunda tohum su alarak şişer ve tohum kabuğu çatlar

2-Alınan su tohumda absisik asit etkinliğini kırar

3-Alınan suyun etkisi ile endosperm hücreleri giberillin üretir.

4-Giberillin absisik asidin etkinliğini azaltırken amilaz etkinliğini artırırı

5-Amilaz etkisi ile nişasta glikoza parçalanır

6-Oluşan glikoz çatlayan kabukla beraber alınan fazla miktardaki O2 kullanılarak solunumda harcanır

7-Çimlenme ile beraber tohumda ağırlık azalması gerçekleşir

8-Metabolizmanın hızlanması ile beraber hücre bölünmesi hızlanır

9-Meristem etkisi ile bitkiye yeni hücre ve dokular katılır

10-Bitki uç meristemi ile boyca,kambiyum ile ence kalınlaşarak büyür.

Bitki gelişmesinde rol alan faktörler:

A-Su:

1-Turgor oluşumu

2-Madde taşınımı

3-Fotosentezde organik madde sentezi

4-Terleme ile ısı düzenlenmesi

5-Stomaların çalışması

6-Enzimatik reaksiyonlar için ortam

7-Hidroliz reaksiyonlarının gerçekleşmesi

B-Sıcaklık:

1-Enzim etkinliği ve metabolizmada  etkendir

2-Terleme üzerine etkendir

3-Topraktan su alınımıda etkendir

C-Işık:

1-Klorofil sentezinde gereklidir

2-Fotosentezde gereklidir

3-Bazı türlerde çimlenmede gereklidir

D-pH,Tuz ve Mineral:

1-Enzim etkinliği için gereklidir

2-Bazı moleküllerin (Enzim,hormon,pigment vb.) yapısına katılır

E-Hormonlar:

Bitkisel hormonlar bitkinin büyümesi,yaprak-çiçek açması, yönelim, meyva oluşumu,Tohumda uyku ve çimlenme vb. yaşamsal olayların gerçekleşmesinde rol alırlar

Not:Bu faktörlerin etkinliği farklı türler için değişebilir.Değişik türlerde özel adaptasyonlar görülür.

Bitkisel Hormonlar

Bitkilerde hormon üretilen yapılar:

1) Kök ve gövde ucu   2) Yapraklar   3) Tohum   4) Depo gövde ve köklerde 5) Tomurcuk   6) Dikotiledon’larda yara bölgesi  7) Meyve

    Bitkilerde taşıma sistemi olmadığı için hormonların taşınması difüzyonla olur. Hedef yapılar, hormon üreten yapılara çok yakındırlar

    Bitkisel hormonlar; bitkilerde hücre bölünmesi, hücre büyümesi  , çimlenmenin uyarılması veya engellenmesi, gövde – meyva- yaprak- kök büyümesi, meyva olgunlaşması, yaprak dökülmesi, Yaraların kapanması, tropizma gibi önemli yaşamsal olayların gerçekleşmesinde rol oynayan organik maddelerdir.

    Bitkisel hormonları bitkilerde geçekleştirdikleri etkiye göre iki grupta incelenebilir.

Gelişimi uyaran hormonlar: Oksin – Sitokinin – Giberillin

Gelişime ket vuran hormonlar: Absisik asit – Etilen – Çok miktardaki oksin

Başlıca bitkisel hormonlar ve görevleri:

1-Oksin:

 Üretildiği yer:Gövde ve kök uçlarında , yapraklarda meristematik  hücrelere tarafından oluşturulur.

 Etkisi:

1-Büyüme bölgesindeki hücrelerin büyümesini sağlar.

2-Bazı dokularda hücre bölünmesini uyarır.

3-Yeni köklerin oluşumunda rol oynar.

4-Hücre , doku farklılaşması sağlar.

5-Gövde, kök, yaprak ve meyve büyümesini sağlar.

6-Fototropizmaya neden olur.

7-Ovaryum gelişimini uyarır ve tohumsuz meyve oluşumunu sağlar.

8-İlkbaharda kambium faaliyetini başlatır.

9-Döllenen çiçeğin ve yaprakların dökülmesini önler

10-Az salgılandığında yapraklar dökülür.

11-Çok salgılandığında  büyüme ve gelişmeye ket vurur.

12-Stomaların açılıp kapanmasına etki eder.

2-Giberillinler:

Etkisi:

1-Gövdenin hızlı ve anormal uzamasını sağlar.

2-Tohum çimlenmesini uyarır.

3-Çiçeklenmeyi ve erken çiçek açmayı uyarır.

4-Meyve büyümesini sağlar.

5-Tohumda depo nişastanın kullanılabilir glikoza dönüşümünü uyarır.

3-Sitokininler:

Üretildiği yer: Sitokininlerin ana kaynağı köklerdir.

Etkisi:

1-Hücre bölünmesini uyarır.

2-Bitkide büyümeyi sağlar.

3-Protoplastların kloroplastlar haline gelmesini sağlar.

4-Yaprak dökülmesini  engeller.

5-Tomurcuklardan filiz ve yaprak oluşumunu uyarır.

4-Absisik asit:

Etkisi:

1-Tomurcuk ve tohumlarda uyku halinin başlaması.

2-Hücre bölünmesinin azaltılması.

3-Su kayıbında stomaların kapanması.

4-Yeşil yaprakların yerini koruyucu pulların alması.

5-Etilen:

Etkisi:

1-Meyve olgunlaşmasını uyarır.

2-Yaprak dökülmesini uyarır.

Bitkilerdeki dokular bitkilere göre bir takım farklılıklar gösterir. Bitkilerin yaşam ortamındaki çevresel                   koşullar gelişmişliği ait olduğu dokularda farklılaşmaların oluşmasına neden olur.

 ÖRNEK:  Kurak bölge bitkisinde

1-Gövde  kısa ve kalın.

2-Kök   çok gelişmiş.

3-Yaprak  kalın ve küçük yüzeyli.

4-Gözenek (stoma) az ve derinde.     

5-Yaprak yüzeyi terlemeyi önleyen fazla ışığı engelleyen tüylerle çevrilidir.

Epidermisin dış çeperi daha kalındır.

6-Kutiküla Kalınlaşmıştır.                                    

 Monokotil ve Dikotil Canlıların Karşılaştırılması.              

 Organ-Yapı           Monokotil                  Dikotil

 Kök :                   Saçak                       Kazık   

 Yaprak :               Perdeli damar            Ağsı damar      

 Tohum :               Tek çenek                 Çift çenek

 İletim demeti :      Dağınık (Kapalı)          Düzenli sıralanış

 Meristem doku :   Pirimer meristem        Pirimer ve sekonder meristem var

 Büyüme :             Boyca                       Boyca ve ence   

Bitkilerde Analoji : Farklı orijine sahip yapıların metamorfozla aynı işi yapabilecek karakterlerle donanması.

Çiçeksiz bitkilerde = Rizoid ler , Parazit bitkilerde = Haustorium-emeçler ,Yüksek bitkilerde = Kökler

Bitkilerde homoloji : Yaprak = Stamen = Karpeller : Bunların kökenleri aynı ancak farklı görevleri gerçekleştirmek için metamorfozla morfoloji ,histolojik ve anatomik farklılıklar gösterir.              

A-Kök :

 İlk kök sistemi eğreltilerde görülür. Karayosunlarındaki rizoid ler kök görevi üstlenen analog yapılardır.

 Kökün  Temel  Özellikleri:

1-Su ve mineral alınmasına organize olmuştur.

2-Yer çekimine pozitif tropizma  yaparlar.

3-Yaprak taşımazlar.

4-Klorofil içermezler.

5-Epidermis i ince çeperlidir.

6-Stoma ve tüy metamorfozları taşımaz.

7-Epidermis ten emici tüyler oluşur ve büyük tek koful taşırlar.

8-Dış çeperde (epidermis) kütikula bulunmaz.   

Kök  Metamorfozları :

1-Depo Kökler : Şişkin ve depo organı özelliğinde olup besin depolar. ÖRN: Havuçta  nişasta , Pancarda  şeker birikir.

2-Tutunma Kökleri : Duvar ve diğer cisimlere tutunmada rol oynarlar. Haptotropik (dokunmaya yönelme) tepki verirler. ÖRN:Duvar sarmaşığı.

3-Destek  Kök : Bataklık ortamlarda yaşayan bitkilerde gevşek zemine tutunmak için yanal uzanan ekstra köklerdir.

4-Diken  Kök : Koruma yeteneğini artıran özelliktir.

5- Özümleme  Kökleri : Kloroplast taşıyan bu hava kökleri fotosentezde yaparlar. ÖRN : Orkideler

6- Havalandırma  Kökleri : Yeterli oksijen içermeyen bataklık ve sulak ortam bitkilerinde negatif  jeotropizm gösteren kökler toprak ve su üstüne çıkarak O2 alınımında rol oynarlar. ÖRN: Mangrove , Metroxylan hurmalarında.

7-Sömürme  Kökleri :   Parazit bitkilerde kökler diğer(Konukçu) bitkinin dokularına girebilecek emeçler haline dönüşmüştür.  ÖRN: Ökse otu                                                                                                                                                 

8-Gövde teşkil eden kökler: Kökler yan tomurcuklar vererek yeni bitkiler oluştururlar. ÖRN: Yabanıl otlar.

 Önemli notlar:

1-Depo kök ve gövde oluşturan kökler  vegetatif üreme gerçekleştirirler.

2-Havalandırma kökleri negatif jeotropizm gösterirler.

3-Yabanıl otlarla mücadelenin zorluğu gövde teşkil eden kökler bulundurmasındandır.

4-Su ortamında yaşayan ve bütün yüzeyi ile su alabilen bitkilerde kök bulunmaz.

B-Gövde:

İlkse gövde oluşumu karayosunlarında görülür İletim demetlerine sahip gövde eğreltilerde görülür. Ancak gerçek gövde oluşumu çiçekli bitkilerde görülür.

Gövdeyi  kökten ayıran özellikler:

1-Yaprak taşırlar.

2-Hem uçtan hemde intekalar büyür.

3-Lentisel , stoma , hidatot gibi madde alış verişinde görev alan yapılar taşırlar.

4-Negatif jeotropizma gösterirler.

Gövde metamorfozları:

1-Depo gövdeler: Genellikle toprak altında bulunurlar. Toprak üstüne yapraklar toprak altına ise kökler oluştururlar. Organik madde depo ederler. ÖRN: Patates

2-Sülük gövde: Gövdeden ayrılan yan dallar sülük gibi tutunma işlevini görmek için farklılaşmıştır. bitkinin diğer cisimlere tutunup destek almasını sağlarlar. ÖRN:Asma

3-Yapraksı özümleme kökleri: Kurak ortam bitkilerinde dumura uğrayan yaprakların görevini gövde üstlenir ve özümleme yaparlar. ÖRN:Kuşkonmaz , Zambak

4-Diken gövde: Gövdeden çıkan yan dallar diken şeklini alarak koruma işini üstlenir .ÖRN: Ahududu

C-Yaprak:

Yaprak metamorfozları:

1-Besleyici yapraklar: Kısa , kalın , renksizdir. Besin depolarlar.

ÖRN:Soğan

2-Diken yapraklar: Çöl ortamında terlemenin azaltılması ve korunma gibi yaşamsal adaptasyonları olan bitkilerde görülür .

ÖRN: Devedikeni 

3-Sülük yapraklar: Zayıf gövdeli bazı bitkilerde başka cisimlerden destek almak amacı ile yapraklar sülük halini almıştır.

ÖRN: Bezelye

4-Su depo yaprakları:  Kurak ortamlarda yaşayan bazı bitkilerde yapraklar su depolamak için özelleşmiştir.

ÖRN: Makas otu

5-Kapan (Tuzak) yapraklar: İnsektivor bitkilerde yapraklar böcek kapanı haline dönüşmüştür. Bu sayede bitkiler azot ihtiyacını yakaladıkları böcekleri sindirerek karşılarlar.

ÖRN: Drosera, Nephentes, Dionea

Hidatotlar:

1-Su ve bataklık bitkilerinin yapraklarında bulunur.

2-İki kilit hücresi bulunur ancak açıklık hücreler tarafından kontrol edilemez.

3-Odun boruları ile bağlantılıdırlar.

4-Fazla suyun sıvı halde dışa atılımını sağlarlar.

5-Bitkilerde boşaltıma yardımcı yapılardır.

Kutiküla:

1) Epidermisin salgısı olarak meydana gelir.

2) Kalınlığı bitkinin su kayıbına toleransına bağlı olarak değişir.(Sulak ortam bitkilerinde incedir.)

3) Canlı ve nazik olan alt dokulardaki hücreleri fiziksel , kimyasal , biyolojik olumsuzluklara karşı korur.

4) Su kayıbını önleyici görev üstlenir.(Azda olsa transpirasyonla su kaybı vardır .)

5) Stoma hücrelerinde bulunmaz